نام آزمایش:تشخیص پیش از تولد و مبتلایان به بیماری آتروفى عضلانى نخاعى ( SMA)
نمونه مورد نیاز:5cc خون وریدی
مدراک مورد نیاز:کلیه آزمایشات مربوطه و دفترچه درمانی
نحوه نمونه گیری:مراجعه حضوری و دریافت 5cc از خون وریدی فرد
شرح از تست:آتروفي عضلاني نخاعي (SMA) نام گروهي از بيماري‌هاي ژنتيکي است که با تحليل عضلات همراه است. اين بيماري در اثر اختلال در عملکرد اعصاب کنترل کننده حرکات ارادي رخ مي‌دهد. اين اعصاب نورون‌هاي حرکتي خوانده مي شوند.


اساس مولکولي بيماري SMA
مطالعات پيوستگي ژني در خانواده‌هايي که سابقه بروز SMA دارند به شناسايي مکان ژني مرتبط با اين بيماري کمک کرده و در سال 1992 ناحيه‌اي در بازوي بلند کروموزوم 5 در ارتباط با اين بيماري شناسايي شد. بررسي‌هاي تکميلي در سال 1995 ژن بقا نورون‌هاي حرکتي يا SMN (Survival Motor Neuron) را مشخص کرد. اين ژن کد کننده پروتيني موسوم به پروتين بقا نورون‌هاي حرکتي است که نقش مهمي در عملکرد صحيح نورون ها به عهده دارد و در صورت عدم حضور آن سلول‌هاي عصبي از بين مي‌روند.

البته به غير از اين پروتئين و ژن مربوط به آن انواع ديگري از بيماري‌هاي مشابه SMA وجود دارند که در اثر تغيير در ساير ژن ها رخ مي دهند.
در ژنوم انساني دو نسخه از ژن SMNدر فاصله نزديک به همديگر وجود دارند که SMN1 و SMN2 ناميده مي‌شود. SMN1 ژن اصلي موسوم به تلومريک است که بيشترين مقدار توليد پروتئين SMN را به عهده دارد و SMN2 به سانترومريک موسوم است که مسئول توليد مقدار کمي از پروتئين SMNاست. تفاوت اين دو ژن تنها در يک نوکلئوتيد آغازي اگزون هفتم است (C در SMN1 و T در SMN2). اين نوکلئوتيد در بيان ژن SMN و توليد يک پروتئين کارآمد و پايدار اهميت زيادي دارد به طوريکه که پروتئين توليد شده توسط SMN2 نمي تواند نقش حياتي پروتئن را در نورون‌ها ايفا کند و در صورتي که SMN1 حذف شده و يا جهش يابد علائم بيماري SMA مشاهده مي‌شود.

موتاسيون‌هاي ژن SMN
جهش‌ها و يا موتاسيون‌هاي رخ داده در ژن SMN1 که عامل بيماري SMA است شامل حذف کامل اين ژن و يا موتاسيون‌هاي نقطه‌اي به ويژه در اگزون‌هاي 7 و 8 و همچنين تبديل ژن SMN1 به ژن SMN2 است (تبديل نوکلئوتيد C به T در اگزون 7).

ژنتيک SMA ، نحوه توارث آن و اهميت مشاوره ژنتيک
SMA بيمارى ژنتيکى با الگوى وراثت اتوزوم مغلوب است. از هر 40 نفر يک فرد ناقل ژن بيماري زا است و شانس ابتلا به اين بيمارى به نسبت 1 در 6000 تولد مي باشد. براى ابتلاى فرزند به بيمارى بايد هر دو والد، ناقل ژن بيماري زا باشند که در اين صورت شانس داشتن فرزند سالم در هر باردارى 75% است. بنابراين خويشاوندان بيمار مبتلا به SMA، به ويژه بستگان درجه يک شانس زيادى براى ناقل بودن دارند و براى جلوگيرى از تولد فرد مبتلا بايستى نوع موتاسيون در بيمار SMA مشخص شود و ناقلين در خانواده شناسايى و در صورت لزوم تشخيص قبل از تولد صورت گيرد.


انواع SMA
شدت و زمان بروز علائم اوليه بيماري SMA وابسته به SMN بر اساس ميزان پروتئين طبيعي که در سلول‌ها وجود دارد تغيير مي‌کند. هر چه ميزان پروتئين طبيعي بيشتر باشد شدت علائم کمتر و سن اوليه بروز تظاهرات اوليه بيماري بالاتر خواهد بود. دو عامل شدت علائم و زمان بروز بيماري پايه‌اي براي تقسيم اين بيماري به چهار گروه است.

- تيپ يک (وردينگ هافمن)
علائم اوليه اين بيماري در شش ماه اول زندگي بروز مي‌کند. ضعف و کاهش تنش عضلاني در مبتلايان مشاهده مي‌شود که باعث بروز مشکلات تنفسي و مشکلاتي در قدرت مکيدن و بلع نوزادان مي‌شود. اين افراد بدون کمک هرگز قادر به نشستن نخواهند بود. ضعف در عضلات صورت و اختلال در حرکت عضلات زبان نيز در مواردي ديده شده است.
در گذشته گفته مي شد که طول عمر مبتلايان به اين نوع SMA بيشتر از دو سال نخواهد بود اما با پيشرفت پزشکي و انجام اقدامات درماني از جمله لوله ‌هاي غذارسان طول عمر مبتلايان افزايش يافته است.
عملکردهاي حسي و همچنين سطح هوش مبتلايان در سطح طبيعي است.

- تيپ II (اس ام اي حد واسط)
سن بروز علائم اوليه اين بيماري بين 6 تا 18 ماهگي و بعد از دوران نوزادي است. اين کودکان بعد از اينکه روي صندلي يا نشيمن‌گاهي گذاشته شدند مي‌توانند وضعيت خود را در حالت نشسته حفظ کنند.
ضعف و سستي در عضلاتي که به مرکز بدن نزديک تر است بيشتر از عضلات دورتر بوده و يا زودتر نمايان مي‌شود.
انجام اقدمات درماني و پشتيباني براي اين کودکان بسيار سودمند است. بسياري از اين کودکان مي‌توانند از ويلچر استفاده کنند. بزرگترين مشکل اين افراد ضعف عضلات تنفسي است که مي‌تواند باعث عفونت‌هاي مکرر در اين بيماران شود. اسکروزيس و يا خم شدگي ستون فقرات نيز مشاهده مي شود. اين حالت ممکن است با فشار به ريه‌ها تنفس را با مشکل همراه سازد. انجام اقدامات درماني چون عمل جراحي براي رفع اين عارضه معمولاً بعد از تکميل شدن مراحل رشد انجام مي‌گيرد. بررسي ها نشان داده که هوش اين افراد به ويژه در بزرگسالي بيشتر از افراد طبيعي است.
پاها پيش از دست‌ها ضعيف مي‌شوند و زماني که دست‌ها ضعيف شوند به حدي قدرت خواهند داشت که فعاليت‌هايي چون تايپ کردن را انجام دهند.
طول عمر اين افراد ممکن است کمتر از افراد نرمال باشد.

- تيپ III (کوگلبرگ-ولاندر يا SMA خفيف)
سن بروز اين نوع SMA در برخي منابع بعد از 18 ماهگي عنوان شده است اما در منابع ديگر نيز اين سن بعد از آنکه کودک شروع به راه رفتن کرد و به طور مستقل حداقل 5 قدم برداشت تعريف شده است. ضعف و سستي عضلات به ويژه عضلات پا به هنگام راه رفتن و بالا و پايين رفتن از پله‌ها در سنين دو تا سه سالگي کاملا مشهود است. البته اکثر افراد مبتلا به اين نوع از SMA معمولا تا سنين 30 تا 40 سالگي قادر به راه رفتن هستند و تنها در مواردي ناچار به استفاده از ويلچر مي‌شوند.
وضعيت تنفسي و همچنين خم شدگي احتمالي ستون فقرات بايد در نظر گرفته شود. طول عمر اين افراد طبيعي است.

- تيپ IV ( اس ام اي بزرگسالي)
خفيف ترين نوع SMA، که با سستي عضلاني در بزرگسالي همراه است.
در هر سه تيپ بيماري ژنSMN1 در هر دو کروموزوم افراد مبتلا حذف شده است. تفاوت شدت و ضعف علائم بيماري مربوط به تعداد نسخه هاي ژن SMN2 است. هر چه تعداد ژن‌هايSMN2 بيشتر باشد از شدت بيماري کاسته مي شود.
تشخيص بيماري SMA
تشخيص بيماري SMA در مرحله اول با معاينات باليني توسط پزشک متخصص، انجام تست هاى فيزيکى، گرفتن نوارهاى عصبى و الکترو ميوگرام (EMG)و همچنين مطالعه سوابق خانوادگى انجام مي‌گيرد. جهت تشخيص نهايي اين بيماري بررسي ژنتيکي با روش‌هاي مولکولي انجام مي‌گيرد.
بررسي مولکولي و تعيين ناقلين SMA
به علت ساختار پيچيده ژن‌هاي SMN1 و SMN2 تشخيص ناقلين بسيار دشوار بوده و تا همين اواخر نيز آزمايشگاه‌هاي ژنتيک تنها قادر به تشخيص بيماران بودند و امکان تعيين ناقلين ميسر نبود.
مشکل تشخيص ناقلين با ابداع روش‌هاي کمي اندازه‌گيري تعداد نسخه‌هاي ژن از طريق Real-Time PCR مرتفع شد. با توجه به وفور بالاي ناقلين در جمعيت به کليه افرادي که در شجره خانوادگي آنها فرد مبتلا و يا مشکوک به SMA وجود داشته است پيشنهاد مي‌شود که با اين تست وضعيت ناقلي خود را مشخص نمايند.
در دستگاه Real Time PCR، تفاوت در تکثير ژن مرج وSMN1 و ورود به فاز لگاريتمي با رنگ‌هاي مجزا مشخص مي‌شود. در نمونه‌هاي نرمال ( نمودار يک) ورود به فاز لگاريتمي براي ژن مرجع و SMN1 تقريباً به صورت همزمان صورت مي پذيرد اما در نمونه هاي افراد ناقل يا هتروزيگوت (نمودار دو) به دليل وجود حذف در يک آلل ژن SMN1 اين تعادل به هم مي خورد و ژن SMN1 با يک تأخير فاز نسبت به آلبومين وارد فاز لگاريتمي مي شود. اين تفاوت با ايجاد فاصله بين دو منحني مشاهده مي شود. در اين روش ژن SMN1 در فرد مبتلا تکثير پيدا نمي کند و اين نکته در منحني نمودار سه کاملا مشهود است. بنابراين با انجام اين تست تعيين ناقليت افراد با دقت و حساسيت بسيار بالا و در زمان بسيار کوتاه امکان پذير گرديده است.
زمان جوابدهی:2الی 3 هفته پس از نمونه گیری